آرمان تمام گونه های تتاتر کاربردی (و از آن جمله تئاترهای شورایی، آموزشی، خلاق، درمانی، اجتماعات و ...) ترمیم روابط انسانی، ترویج فرهنگ مشارکت، عدم رقابت، خشونت پرهیزی، صلح و همبستگی است.
به همین دلیل الگوی جشنواره های این نوع تئاتر "غیررقابتی" است، وگرنه عملاً جشنواره در تضاد با آرمانهای آن قرار خواهد گرفت.
جشنواره های تئاتر کاربردی میدان رقابت و سبقت جویی نیستند، بلکه فرصتی برای توامندسازی کنشگران این نوع تئاتر در راستای خدمت به مردم اند.
تئاتر کاربردی هرگز و هیچ جا افراد را به دو گروه "برنده" و "بازنده" تقسیم نمی کند. چرا که بنا به فلسفه این نوع تئاتر، رقابت منجر به روابط انفعالی می شود، انفعال بستری آماده برای نهادینه شدن خشونت است و خشونت همواره مانعی جدی بر سر راه صلح، اندیشگری انتقادی، مشارکت جویی و گفت و گو بوده و خواهد بود.
" تئاتر کاربردی می‌کوشد با تکیه بر نقش اجتماعی و اجتماع‌ساز اولیة تئاتر، پیوسته معطوف به حل مسائل عاجل مردم، به‌ویژه گروههای محروم، حاشیه‌ای و بی‌صدا، و نیز تقویت حس همبستگی گروهی باشد."
بنابراین تأکید بر رقابت - چه از نوع "سالم" و چه از نوع "ناسالم" آن - در حوزۀ چنین تئاتری، بیشتر به ارضای حس خودخواهی و تامین منافع شخصی می انجامد، نه به تقویت روحیه دگرخواهی، مشارکت جویی و نوعدوستی. از این رو رقابت اساساً در تعارض با فلسفه و روش این نوع تئاتر است.
چه بسا انگیزه ها که در میدانگاههای رقابتی هرز می روند؛ کلیشۀ رقابت می تواند برنده ها را متوهم و بازنده ها را سرخورده کند؛ توهم و سرخوردگی: همان دو آفتی که جهان ما را به روزی انداخته اند که شاهدیم!
از دید کنشگران تئاتر کاربردی، کلیشۀ رقابت برازندۀ عرصه های سیاست و تجارت است، نه فرهنگ و هنر.
رقابت می تواند با عرصه های سیاست، صنعت، تجارت و ورزش حرفه ای همخوان باشد. حتی با "هنرهای حرفه ای" نیز در تضاد نیست؛ چه هنر در شکل حرفه ای آن به طرز پیچیده ای با صنعت و تجارت گره خورده است.
اما آلودن "هنرهای مردمی" و از آن جمله "تئاتر کاربردی" به کلیشۀ رقابت، تناقض آمیز است؛ چرا که هم فرم مشارکتی این هنر با اصل رقابت سازگار نیست و هم محتوای آن همواره این کلیشه را به عنوان سرمنشأ خشونت و بی عدالتی به چالش می کشد.
تئاتر کاربردی منتقد جدّی " کالایی شدن هنر" و "صنعت فرهنگ" – دو عنصر مهم رقابت جویی و اصالت سود در دنیای امروز - است.
کنشگران تئاتر کاربردی از همان ابتدا یاد می گیرند که نه از جایزه گرفتن در میدانهای رقابت، بلکه از "مبارزه با فرهنگ انفعالی رقابت" لذت ببرند. آنان این دیدگاه را نه از طریق سخنرانی و نصیحت، بلکه طی کارگاههای آموزشی و پس از درگیر شدن عملی با راهبردهای این نوع تئاتر کسب می کنند.
شکستن کلیشۀ رقابت ناممکن نیست، به شرط آنکه مشوقهای معقول، انگیزه بخش و صلح آمیزی را جایگزین جوایز وسوسه کننده و فضاهای هیجانزا و ماجراجویانۀ رقابتی کنیم واین همان کاری است که جشنواره های تئاتر کاربردی انجام می دهند.
مشوق های جایگزین
جشنواره های تئاتر کاربردی میعادگاه همبستگی هستند، نه میدانگاه رقابت. در جشنواره های تئاتر کاربردی از تمام کنشگران حاضر در جشنواره به دلیل " تلاش برای تغییر مثبت اجتماعی" تقدیر می شود.
به جای هزینه کردن جایزه و اهدای آن به عده ای معدود در یک مراسم اختتامیه، به طور معمول مجموعه ای "مشوق آموزشی" برای تقویت مشارکت کنندگان جشنواره در نظر گرفته می شود تا بلکه آنان توانمندانه و با انگیزه به اجتماع بازگردند و به فعالیت ادامه دهند. این مشوقها عبارت اند از:
1. برگزاری کارگاههای آموزشی (هم برای جذب علاقه مندان و هم برای بازآموزی، رفع اشکال و تقویت فعالان این عرصه)
2. برگزاری حلقه های گفت و گو (برای طرح مهمترین پرسشها، مسائل و نگرانیهای فعالان و همفکری جمعی برای رفع آنها)،
3. اجرا و مداخله (هر کدام از گروهها ، تئاتر یا نمایش کاربردی خود را طبق جدول جشنواره اجرا می کند و به جای نمایش قدرت و زورآزمایی با رقبای حرفه ای، سایر گروهها را به مداخله در اجرای خود دعوت می کند و از آنان برای حل مسئلۀ مورد طرح در اجرای خود راهکار می جوید. به عبارتی همه به جای رقابت، مشارکت را تجربه و تمرین می کنند)
4. ارائه ی تجربه (نماینده هر گروه طبق یک جدول زمانبندی به نوبه خود و به مدد اطلاعات مصور، گزارشی از پروژه اجرایی گروهش را از آغاز تا پایان به بقیه همکارانش ارائه می کند تا از این طریق هم آنان را با تجربه ای متفاوت آشنا کند و هم برای ادامه پروژه گروهش از آنان ایده های جدید کسب کند)
5. تله کنفرانس یا پیام ویدیویی (فعالان مطرح تئاتر کاربردی در عرصه بین الملل تجارب خود را به صورت ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم تصویری با شرکت کنندگان در جشنواره مطرح می کنند و به پرسشهای آنان پاسخ می دهند)
6. اکران (طبق جدول روزانه، فیلم اجراها، کارگاههای آموزشی یا مستندهای مفید در زمینه تئاتر کاربردی که در جاهای مختلف دنیا برگزار شده به نمایش در می آید و تحلیل می شود)
7. بازیها (هر روز مجموعه ای از بازیهایی نمایشی - هر بار به تسهیلگری نماینده یکی از گروهها - با مشارکت همه به اجرا در می آید. گروهها از این طریق بازیهای بیشتری را برای اجرا در کارگاههای خود می آموزند، همچنین بازیها روحیه همبستگی، اعتماد متقابل و صمیمیت بین همه گروهها را تقویت می کند)
8. دعوت از مسئولین محلی (حضور مسئولین محلی از جمله اعضای شورای شهر، شورا یاران محلی، شهردار منطقه، مدیر آموزش و پرورش، مدیران مدارس و مهدکودکها، مسئولین بهزیستی و زندانها و ... باعث می شود که هم آنان با نقش و تأثیر گونه های تئاتر کاربردی در عمل آشنا شوند و هم فعالان این عرصه مستقیماً با آنان وارد مذاکره شوند، ایده ها و طرحهای خود را با ایشان مطرح کنند و زمینه همکاری متقابل را فراهم سازند.)
9. اجراهای داوطلبانه (با هماهنگی جشنواره، گروههای داوطلب به میان اجتماعات نیازمند می روند و از اعضای آن اجتماع در اجرای خود مشارکت می گیرند. بدیهی است مسئله مورد طرح باید متناسب با اجتماع هدف باشد.)
10. به تمام گروهها کتب مفید، فیلمهای آموزشی، یادمان جشنواره، تقدیرنامه و کمک هزینه برای اجرا در چند اجتماع هدف اهدا می شود.
11. در مراسم اختتامیه، بیانیه ای درخور جشنواره قرائت می گردد. بیانیه ای که از مطالب مورد بحث در حلقه های گفت و گوی مشارکت کنندگان حاصل شده است. (نمونه بیانیۀ اختتامیۀ جشنواره تئاتر شورایی زندانهای کل کشور: http://www.fa.to-tehran.ir/?p=4071 ).
12. و سرانجام "میزبانِ" جشنواره سال آینده معرفی می شود که معمولا شهری است که پیشاپیش برای این امر اعلام آمادگی کرده است (یکی از اهداف مهم تئاتر کاربردی تمرکز زدایی و ایجاد فرصتها و ظرفیتهای جدید است).
ختم کلام
خوشبختانه در ایران تاکنون سعی شده جشنواره های این نوع تاتر - همسو با تمام جشنواره های دنیا - به صورت غیر رقابتی برگزار شوند که از آن جمله می توان به همایش تاتر کاربردی تهران، و بخشهای کاربردی جشنواره های بهزیستی، زندانها و فجر اشاره کرد.
امید است که در کنار الگوهای رقابتی جشنواره های مرسوم تئاتر، الگوی غیر رقابتی تئاتر کاربردی را با دقت و وسواس پاس بداریم تا به نهادینه شدن این گفتمان صلح آمیز کمک کنیم.